RADYMNO TWIERDZĄ? - niewiele brakowało
W historii w wielu przypadkach tak jest, że gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. Dotyczy to również historii Radymna. Niewiele brakowało, a mielibyśmy twierdzę w widłach Sanu i Rady.
Wojna krymska (1854–1856) spowodowała, że austriaccy czołowi specjaliści wojskowi zajęli się kwestią utrzymania Galicji na wypadek wojny. Strategię obrony tej prowincji determinowało jej niezbyt niekorzystne położenie. W związku z tym przeprowadzono ożywioną dyskusję na temat budowy twierdz w Galicji. W 1858 r. Państwowa Komisja Fortyfikacyjna pod przewodnictwem arcyksięcia Albrechta zgodziła się z propozycją gen. Franza von Hauslabsa dotyczącą zbudowania nad Sanem twierdzy zaopatrzeniowej dla armii, lecz nie osiągnięto porozumienia odnośnie do jej lokalizacji.
Komisja ta zajęła się ponownie twierdzami w Galicji dopiero w 1868 r., lecz również nie podjęła żadnych decyzji. Minister wojny gen. Franz Kuhn von Kuhnenfeld był za ufortyfikowaniem Jarosławia, szef Sztabu Generalnego gen. Franz von John oraz feldmarszałek Heinrich von Hess byli zaś zwolennikami rozbudowy instalacji fortyfikacyjnych w Przemyślu.
W trakcie dyskusji szukano również innego rozwiązania. Padła więc propozycja ufortyfikowania Radymna – ważnego węzła komunikacyjnego. W związku z tym wysłano specjalną komisję w składzie: kierownik Biura ds. Kolejnictwa, Żeglugi Śródlądowej i Telegrafii w Ministerstwie Wojny płk Josef Döpfner, przedstawiciel Sztabu Dowództwa Inżynierii we Lwowie płk Franz Neuhauser oraz dyrektor artylerii krajowej Galicji płk Josef Schindler w celu zbadania warunków do budowy fortyfikacji w Jarosławiu, Radymnie i Przemyślu oraz przedłożenia szczegółowego sprawozdania.
W sprawozdaniu tym trzyosobowa komisja wskazała na umocnienia istniejące w Przemyślu od 1854 r., jego korzystne położenie w terenie oraz na rosnące znaczenie tego węzła komunikacyjnego. Ze względu zaś na niekorzystne położenie w terenie oraz na przeszkody w komunikacji, jakie mogły stanowić zabagnione brzegi Sanu, wypowiedziała się przeciwko budowie tzw. wielkich placów broni w Radymnie i Jarosławiu. Na samym wstępie określiła Radymno jako miejscowość całkowicie nieprzydatną do budowy fortyfikacji. Ocena Jarosławia i Przemyśla nie była natomiast już tak jednoznaczna.
W lutym 1871 r. ponownie zebrała się Państwowa Komisja Fortyfikacyjna Większość jej członków opowiedziała się za ufortyfikowaniem Przemyśla, a mniejszość – Jarosławia. Konieczności budowy twierdzy w Radymnie już nie rozpatrywano.
Cesarz Franciszek Józef osobiście rozstrzygnął spór 14 czerwca 1871 r., nakazując ufortyfikowanie obydwu miast z pominięciem Radymna. Według cesarza należało najpierw wznosić fortyfikacje stałe w Przemyślu, a następnie w Jarosławiu. Ostateczną w sprawie budowy tylko twierdzy Przemyśl podjął cesarz 2 sierpnia 1871 r. po zapoznaniu się ze sprawozdaniem lokalnej komisji obradującej w Przemyślu.
W 1887 r. opracowano studium, w którym wskazano na rodzaj i zakres prac fortyfikacyjnych w Galicji na wypadek wojny z Rosją. Przewidywano w nim m.in. odnowienie polowych przyczółków mostowych w Jarosławiu i Sieniawie oraz budowę trzech prowizorycznych przyczółków mostowych na Sanie, w tym w Radymnie. A więc zamiast twierdzy pozostał jedynie przyczółek mostowy i dwa obiekty koszarowe.

opracowanie pan Zbigniew Moszumański