Zachowany w formie trwałej ruiny fort prezentuje wysokie wartości naukowe jako przykład tzw.
„fortu scalonego”– ześrodkowanego, dwuwałowego fortu głównego z artylerią umieszczoną w stanowiskach pancernych.
Był jednym z dwu najpotężniejszych fortów pancernych Twierdzy Przemyśl. Jako istotny element zespołu fortyfikacji Twierdzy Przemyśl stanowi ważny zabytek o znaczeniu europejskim.
Historia
W latach 1854-1855, w ramach budowy wokół Przemyśla fortyfikacji pierwszego obozu warownego na pd. od wsi Ujkowice, w pn.-zach. części pierścienia, zbudowano szaniec artyleryjski nr 6 typu FS (Feuer-Schanze).
W 1878 r. szaniec FS został przebudowany na prowizoryczny szaniec artyleryjski IX „Ujkowice”. W następnych latach szaniec uległ poważnemu uszkodzeniu na skutek niekorzystnych warunków atmosferycznych. W 1887 r. został odbudowany.
Już w l. 1892-1896, w ramach tzw. „pancernej” rozbudowy Twierdzy Przemyśl, na miejscu prowizorycznego szańca IX wzniesiono fort pancerny główny GWH IX „Brunner”. Był głównym obiektem III obwodu obronnego.
Początkowo otrzymał nazwę GHW IX „Ujkowice” – na mapie twierdzy Festung-Umgebungs-Plan von Przemyśl widnieje nazwa: Gürtel-Werk IX (Ujkowice). Nazwa ta została następnie zmieniona na GHW IX „Brunner” (Gürtelhauptwerk IX Brunner), dla uczczenia jego projektanta, dyrektora Inżynierii Fortecznej, Moritza von Brunnera. Projekt Brunnera został zrealizowany z modyfikacjami wg wytycznych Technicznego i Administracyjnego Komitetu Wojskowego.
Główne uzbrojenie fortu składało się z 3 haubic 15 cm Panzerhaubitzen i 4 moździerzy 15 cm Panzermörser M.80 w wieżach pancernych umieszczonych na górnej kondygnacji koszar szyjowych, 6 dział kazamatowych 8 cm M. 94 umieszczonych w tradytorach na obu krańcach koszar, 6 dział kazamatowych 8 cm M.94 na lawetach do strzelnic minimalnych w kaponierach przeciwstokowych.
Załogę stanowiła 1 kompania piechoty, 167 artylerzystów oraz 9 pionierów (saperów). Zadaniem fortu było panowanie nad grupą wzgórz Nadgrodzenie (na pn. od Bełwina) i sąsiednimi pasmami, wspomaganie sąsiedniego fortu VIII Łętownia i fortów pn. odcinka pierścienia oraz obrona międzypól i zapoli ogniem dział tradytorów. Na przełomie 1910 i 1911 r. przezbrojono wieże pancerne moździerzy, montując w nich nowoczesne haubice 10 cm M.5.
Podczas pierwszego oblężenia twierdzy (18.09-9.10.1914) artyleria fortu IX walczyła z rosyjską artylerią prowadzącą w dniach 4-7 października ostrzał pozycji frontu pn. fortyfikacji. W drugim oblężeniu (9.11.1914–22.03.1915) wspierał piechotę austro-węgierską w walce o pozycję „Na Górach” koło Batycz oraz podczas wypadu w kierunku Bełwina. Przed poddaniem twierdzy wysadzono w powietrze koszary, tradytory oraz kaponiery. Podczas trzeciego oblężenia (30.05-4.06.1915) fort zajęły wojska niemieckie. W okresie międzywojennym prowadzono prace rozbiórkowe w celu pozyskania materiałów budowlanych.
https://zabytek.pl/pl/obiekty/ujkowice-fort-pancerny-glowny-ghw-ix-brunner
