Zamość (łac. Zamoscia, ukr. Замостя, ros. Замость (Замостье), jid. זאמאשטש) – miasto na prawach powiatu w Polsce w południowej części województwa lubelskiego, siedziba władz powiatu zamojskiego i gminy Zamość. Jest jednym z większych ośrodków kulturalnych, edukacyjnych i turystycznych województwa, a zwłaszcza Zamojszczyzny. Za sprawą unikalnego zespołu architektoniczno-urbanistycznego Starego Miasta bywa nazywany „perłą renesansu”, „miastem arkad” i „Padwą północy”.
Zamość prawa miejskie uzyskał w 1580 r., na mocy przywileju lokacyjnego wystawionego przez kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego. W 1589 r. miasto zostało stolicą założonej przez jego właściciela Ordynacji Zamojskiej.
Tu ciekawy opis cegielni Zamoyskich, który sporządził Marian Kozaczka w "Uprzemysłowienie Ordynacji Zamojskiej w okresie międzywojennym":
W okresie międzywojennym na terenie Ordynacji Zamojskiej znajdowało się kilkanaście cegielni, kilka wapienników, klinkiernia, kopalnia kamienia, kopalnia piasku. Na początku 1918 r. cegielnie zajmowały w 58 ha powierzchni, położone były w 5 powiatach: biłgorajskim (Julianka, Księżpol, Łukawiec), janowskim (Janów), krasnostawskim (Olszanka), tomaszowskim (Sabaudia) i zamojskim (Michalów, Płoskie, Złojec, Zwierzyniec). Cegielnie przeważnie pozostawały w zarządzie własnym ordynacji, a ich produkcja nakierowana była na zaspokojenie potrzeb folwarków i lokalnego rynku. W 1919 r. popyt na cegłębył wysoki i ordynacja dążyła do zwiększenia produkcji w istniejących cegielniach, zamierzała też wybudować kilka nowych cegielni. Z szerokich planów niewiele wyszło, jedynie istniejące cegielnie zwiększyły produkcję. W 1919/1920 r. cegielnia położona w Zwierzyńcu wyprodukowała 68 350 szt., a w Michalowie 102 600 szt. cegły. Według bilansu, w połowie 1921 r. cegielnia w Płoskiem posiadała 12 555 szt., w Olszance – 22 200 szt., w Kiężpolu – 51 750 szt., a w Zwierzyńcu – 61 070 szt. cegły. W latach 1921–1923 ogólna liczba cegielni ordynackich nie uległa zmianie. Z zachowanych materiałów archiwalnych wynika, że w tym czasie zarząd ordynacji ostatecznie zrezygnował z budowy nowych cegielni, a główną uwagę skupił na istniejących już zakładach. W kilku największych cegielniach wprowadzono usprawnienia w transporcie surowca i w produkcji. W połowie 1924 r. ogólna wartość wszystkich 10 cegielni ordynackich wynosiła 175 610 zł. Do największych należały cegielnie „Julianka”, „Płoskie”, „Sabaudia”. W 1924/1925 r. największą produkcję miały cegielnie „Olszanka”, „Janów”, „Michalów” i „Zwierzyniec”. Z wyłączeniem cegielni położonych w powiecie biłgorajskim („Julianka”, „Księżpol”, „Łukawicc”), pozostałe wyprodukowały wówczas 660 190 szt. cegły. W następnych latach produkcja ich wzrosła, o czym świadczyły ilości sprzedanej cegły. W 1925/1926 r. wszystkie cegielnie Ordynacji Zamojskiej sprzedały 800 176 szt., w roku 1927/1928 – 807 423 szt., a w następnym roku 1 129 625 szt. cegły. W dalszych latach z uwagi na wyczerpanie surowca i trudności związane ze zbytem, ich produkcja zaczęła się zmniejszać. W 1932/1933 r., oprócz cegielni położonych w Zwirzyńcu, Złojcu i w Olszance, pozostałe wyprodukowały 353 330 szt. cegły. Do lat trzydziestych zyski netto cegielni były skromne i, przykładowo, w 1925/1926 r. wynosiły 2432 zł, w 1927/1928 r. – 8 679 zł, a w 1928/1929 r. – 20 726 zł. Wielki kryzys gospodarczy, jaki miał miejsce w latach 1929–1934, doprowadził wiele zakładów do upadku. Trudności ekonomiczne mocno zaważyły także na działalności zakładów przemysłu mineralnego. W wielu przypadkach ich substancja poważnie się zmniejszyła, inne zakłady zaprzestały produkcji. W 1930 r. w Polsce czynne były 1233 cegielnie, a w 1934 r. – 940 cegielni. W tych latach o 23% zmniejszyło się w nich zatrudnienie pracowników fizycznych. W 1933/1934 r. z wyjątkiem cegielni michalowskiej pozostałe cegielnie ordynacji zanotowały straty finansowe. W tym i w następnym roku niektóre cegielnie ordynacji zostały sprzedane lub przejęte przez Państwowy Bank Rolny, inne z uwagi na wyczerpanie bazy surowcowej zaprzestały produkcji. W 1936 r. na terenie ordynacji znajdowały się 3, a w 1939 r. już tylko 2 cegielnie położone w Janowie i w Michalowie. Przeważnie ujemne salda bilansowe notowała klinkiernia położona w Bodaczowie k. Szczebrzeszyna. Na początku 1924 r. jej całkowita wartość wynosiła 40 500 zł. W roku 1924/1925 klinkiernia wyprodukowała 25 700 szt. klinkieru i okres ten zamknęła stratą w wysokości 3474 zł. W dalszych latach jej wartość stopniowo wzrastała. Mimo ogólnego wzrostu wartości działała bardzo słabo i 1926/1927 r. zamknęła stratą w wysokości 1529 zł, 1933/1934 r. niedoborem w wysokości 21 499 zł, a 1937/1938 r. zyskiem w wysokości 1624 zł. W tym ostatnim roku wyprodukowała 37 600 szt. klinkieru, 26 700 szt. cegły i 175 000 szt. surówki. Słabo funkcjonowały i inne zakłady: kamieniołom, kopalnia piasku i wapienniki. Kamieniołom, położony w Pardysówce k. Józefowa, zajmował 5,1 ha powierzchni i wraz z kopalnią piasku w Borku Bodaczowskim, zajmującą 8,6 ha obszaru, pracował głównie na potrzeby ordynacji, lokalnych firm i instytucji. Podobnych klientów miały wapienniki położone w Bukownicy, Oseredku i w Zofijance. Wapiennik w Bukownicy był dużym zakładem. W 1920 r. posiadał 14 budynków drewnianych, 2 murowane, 3 piece, urządzenia do pozyskiwania surowca i kolejkę wąskotorową o długości 260 m. W kampanii 1920/1921 r. wyprodukował 976 t. Mniejsze możliwości produkcyjne miały pozostałe wapienniki. Zakład w Oseredku przez kilka lat był użytkowany przez Albina Piskorskiego, dzierżawcę majątku ordynackiego w tej miejscowości. W 1924 r. wapiennik w Bukownicy posiadał 2 budynki mieszkalne, 8 gospodarczych, 11 fabrycznych, maszyny i urządzenia. Uprzemysłowienie Ordynacji Zamojskiej wynosiła wówczas 99 213 zł. W roku gospodarczym 1924/1925 wyprodukował 372 t wapna i 170 t miału, jednak z uwagi na wysokie koszty własne przyniósł skromny zysk 874 zł. W 1925 r. wapiennik położony w Oseredku zajmował 5,6 ha powierzchni, posiadał 6 budynków drewnianych, 1 mieszkalny, a ogólna jego wartość wynosiła 26 898 zł. Z uwagi na skromne zasoby surowcowe zakład ten działał coraz słabiej i rok gospodarczy 1926/1927 zamknął stratą w wysokości 146 zł. Od połowy 1926 r. słabo funkcjonowały też wapienniki w Bukownicy i Zofijance. Pierwszy zakład w 1926/1927 r. poniósł stratę w wysokości 7 380, zł a drugi 126 zł. W 1928 r. wapiennik w Oseredku został zamknięty, a pozostałe nie przynosiły zysków. W 1928/1929 r. zakład w Bukownicy wyprodukował 311 t wapna i w ogólnym bilansie poniósł stratę w wysokości 13 579 zł. Pogłębiające się trudności gospodarcze nie sprzyjały poprawie jego rentowności. Rok gospodarczy 1933/1934 zakład zamknął stratą 6518 zł. W 1935 r. wapiennik w Zofijance został zamknięty. Odtąd ordynacja posiadała tylko jeden taki zakład, położony w Bukownicy i funkcjonujący bardzo słabo.
Od piątego syna Stanisława Kostki, Zdzisława, wywodzi się linia rodu mająca swoje dobra w okolicach Jarosławia. Członkowie linii żyją do dzisiejszego dnia, najbardziej znanym jej przedstawicielem jest Adam Zamoyski, historyk i prezes zarządu Fundacji Książąt Czartoryskich.
Do przedstawicieli tejże linii oraz jej protoplastów należą:
Pokolenie 11
Zdzisław Zamoyski (1810-1855) – uczestnik powstania listopadowego.
Pokolenie 12
Stefan Zamoyski (1837–1899), naczelnik cywilny w powstaniu styczniowym w 1863 r. w obwodzie przemyskim i więzień austriacki, po powstaniu poseł na sejm w Galicji, dożywotni członek Izby Panów, działacz gospodarczy.
Pokolenie 14
Stefan Adam Zamoyski (1904-1976), doktor prawa, adiutant Władysława Sikorskiego.
Władysław Ignacy Zamoyski ps. „Cyk” (ur. 1914-1944)- podporucznik, powstaniec warszawski.
Pokolenie 15
Adam Zamoyski (1949 -), historyk, były prezes zarządu Fundacji Książąt Czartoryskich.
Linki do materiałów:
file:///C:/Users/kamil/AppData/Local/Temp/13-Kozaczka.pdf
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamoyscy_herbu_Jelitahttps://pl.wikipedia.org/wiki/Zamo%C5%9B%C4%87
