Znalazłam bardzo ciekawy i zawierający sporą dawkę informacji artykuł o cegielni w Dobrzechowie. Dziele się .............
Hrabia Roman Michałowski prowadził rozmowy z proboszczem parafii Dobrzechów ks. Feliksem Buchwaldem o budowie murowanego pałacu oraz nowego kościoła. Proboszcz zachęcał również do postawienia cegielni, która znajdowałaby się blisko nowo wznoszonych obiektów, a równocześnie dawałaby zysk finansowy na wsparcie proponowanych inwestycji. Hrabia Michałowski konsultował się w tej sprawie z panem Janem Kosielskim, profesorem i pracownikiem naukowym Uniwersytetu Lwowskiego na Wydziale Budownictwa i Materiałów Budowlanych w Katedrze Materiałów Ceramicznych Wyrobów Glinianych, oraz innymi osobami we Lwowie, które znały się na produkcji cegły, dachówki oraz gąsiorów. Następnie zaprosił profesora do Dobrzechowa. Ten po przybyciu do naszej miejscowości i zapoznaniu się z terenem, na którym miała powstać cegielnia, zbadał próbki ziemi wydobyte łopatami przez pracowników dworskich i wskazał miejsce do budowy zakładu znajdujące się po lewej stronie drogi prowadzącej na żwirowisko. Projekt cegielni polowej ręcznie wykonywanej produkcji z piecem do wypału cegły, dachówki i gąsiorów wykonał projektant lwowski Aleksander Schaeider. Na jego pod-stawie wzniesiono budynek, w którym odbywała się produkcja, a także mieściła suszarnia do suszenia materiałów o obłożeniu 50 000 sztuk. Chciałbym dodać, że hrabia Michałowski na budowę kościoła podarował bezpłatnie pochodzące z dobrzechowskiej cegielni: cegłę, dachówkę oraz gąsiory. Cegłę przeznaczoną na ten szczytny cel dostarczano w okresie od lata 1888 r. do jesieni 1890 r., w 1891r. zaś sprowadzono dachówkę oraz gąsiory. Cegła pochodząca z cegielni była lśniąca i trwała jak granit, dachówka i gąsiory również były specjalnej klasy. Z tych materiałów został wybudowany pałac Michałowskich projektu Teodora Talowskiego, który uległ spaleniu w 1915 r. a materiał z jego rozbiórki został wykorzystany do budowy kościoła w Niewodnej. Ponieważ cegielnia dawała niezłe zyski, za namową proboszcza parafii Dobrzechów ks. Karola Fiszera i po konsultacji z profesorami lwowskimi hrabia postanowił wybudować zakład w pełni zmechanizowany o napędzie parowym, najnowocześniejszy jak na ówczesne czasy. W celu uzyskania stosownych zezwoleń udał się on do Lwowa. Tam wydano decyzję o pozwoleniu na budowę tak dużej cegielni z zastrzeżeniem, że powstanie ona obok torów kolejowych linii Rzeszów –Jasło. Uważano ją bowiem za element strategiczny, wybudowany przez Austryjaków w roku 1890, łączący linię Kraków -Lwów przez Przemyśl z linią Jasło –Krosno –Sanok –Zagórz -Wiedeń i Krościenko -Przemyśl –Lwów. Aby móc postawić swą cegielnię obok tego strategicznego węzła kolejowego, hrabia musiał otrzymać zgodę ministra wojny (obrony). Uzyskał ją 16.10.1895 r. Wtedy można było przystąpić do prowadzenia rozmów z projektantami i wykonawcami. Po konsultacji z doradcami lwowskimi do realizacji inwestycji została wybrana firma niemiecka o nazwie „Keller Brauerartikel Maschinenole, Maschinenriemen, Ohlauerstr.”, która przedstawiła najlepszą ofertę kosztowo-techniczną. Zresztą była to marka znana w całej Europie. Kredytu zobowiązały się udzielić hrabiemu: Krakowski Bank Gospodarki Krajowej oraz Bank Galicyjski z siedzibą w Krakowie. Nie udało się ustalić, o jaką kwotę chodziło. Prace budowlane zostały rozpoczęte w kwietniu 1896 r. po Wielkanocy, po przedstawieniu przez firmę Keller projektu cegielni i zatwierdzeniu go przez hrabiego Michałowskiego i jego doradców z Uniwersytetu Lwowskiego. Wybudowano: dwa piece kręgowe 1, 2 systemu Hoffmanowskiego do wypału cegły, każdy o pojemności jednorazowo 150 000 i 100 000; dwa kominy o wysokości 50 i 45 m. Budynek kotłowni o powierzchni 110 m2 i komin o wysokości 32 m; halę maszyn pras 1, 2, 3, 4 i warsztatów o powierzchni 255,2 m2; ślusarnię o powierzchni 150 m2; warsztat tokarski o powierzchni 70,2 m2; odlewnię gipsową -powierzchnia 75 m2; magazyn techniczny, powierzchnia 60 m2; kaflarnię (długość 30 mb, szerokość 15 mb, wysokość komina 15 mb); suszarnię parową nr 1, 45-komorową, o pojemności 90 000 sztuk dachówki; halę maszyn parowych -powierzchnia 180 m2; suszarnię nr 2 na pustki i dachówkę -powierzchnia 1280 m2; suszarnię nr 3 na pustki i dachówkę -powierzchnia 1280 m2; szopy drewniane -6 sztuk; stodołę murowaną o powierzchni 214 m2; magazyn-schron na oleje i smary; stajnię dla 6 koni; piwnice do przechowywania żywności dla koni na zimę; budynek administracyjny o powierzchni 300 m2(po prawej stronie drogi prowadzącej na żwirowisko, przed torami kolejowymi); budynek gospodarczy o powierzchni 54 m2; budynek mieszkalny -willę -powierzchnia 360 m2, 6 pokoi i 2 kuchnie; budynek gospodarczy o powierzchni 245 m2, w którym mieściła się spiżarnia; budynek mieszkalny nr 1, powierzchnia 140 m2, 2 kuchnie i 5 pokoi; budynek gospodarczy o powierzchni 25 m2; budynek mieszkalny nr 2, powierzchnia 204 m2; budynek gospodarczy, powierzchnia 36 m2; budynek mieszkalny nr 3, powierzchnia 320 m2; budynek gospodarczy o powierzchni 60 m2; kierat do przestawiania wagonów
Po wybudowaniu obiektów cegielnianych firma Keller przystąpiła do wyposażania cegielni. Niektóre urządzenia czekały na zamontowanie parę miesięcy, a inne nawet ponad rok. Przyczyny takiego stanu rzeczy to: wysyłanie dostaw z wyprzedzeniem, błędnie obliczone terminy montażu czy opóźnienia w wykonawstwie inwestycji (dane ze sprawozdania okresowego kierownika budowy). W cegielni zostały zainstalowane: kocioł parowy typ Erste Bruner Maschinerz Fabryk o pojemności 60 m3. Był on stanowczo za mały w stosunku do potrzeb. W 1913 r. został wymieniony na kocioł tej samej firmy o większej -do 100 m3powierzchni grzewczej; pompa wodna parowa-20 m3 wody na godzinę; maszyna parowa typ Erste Bruner, Marzki Fabryk. Wstawiona po wymianie w 1907 r., bo ta zainstalowana wraz z budową nie osiągała żądanych parametrów. Jej moc to 130 KM, stara -80 KM, koło zamachowe o średnicy 3 mb; prądnica prądu stałego o mocy 30 kWh (hrabia Michałowski chciał oświetlić kościół w Dobrzechowie, zaproponował więc wsi udział w kosztach. Za przeciągnięcie lin do kościoła oraz słupy pochodzące z lasu w Wysokiej odpowiadał hrabia. Rozmowy prowadzone ze wsią nie dały rezultatu. Rozmówcy nie umieli wytłumaczyć zainteresowanym, co to są waty (kilowaty) oraz prostego rachunku, że za energię zapłacą tyle, ile jej zużyli. Wieś powiedziała zdecydowane -nie. W związku z tym tylko otoczenie cegielni korzystało z prądu wytworzonego przez specjalnie zainstalowaną prądnicę); dynamo motor o mocy 11,5 kWh; bagier (pogłębiarka) -zastąpił łopaty, a tor i wózki do wożenia ziemi -taczki i siłę robotnika; transmisje o długości 45 mb; prasy marki Erste Brunner do przeróbki gliny -sztuk 2; prasa marki Raupachowski do produkcji cegły pełnej; prasa ślimakowa do produkcji drenów; dwie prasy do produkcji dachówki ciągnionej; prasa do produkcji dachówki tłoczonej; prasa do produkcji gąsiorów -sztuk 1; prasa ceglarka marki Guttler Comp Breslau; prasa do produkcji kafli -sztuk 1; prasa do produkcji kafli narożnych -sztuk 1; walce do gniecenia ziemi na kafle –komplet; formy do typów produkcji: cegła pusta cegła licówka cegła pełna cegła dziurawka i poprzeczna dachówka ciągniona dachówka karpiówka dachówka walcowana dreny: 2 cale, 2,5 cala, 3 cale, 4 cale, 5 cali, 6 cali gąsiory kafle wózki kellerowskie do wożenia dachówki od pras -sztuk 10; wózki kolebowe do wożenia gliny -sztuk 24; wózki do obsługi pieców -sztuk 25; wózki do rozwożenia dachówki i gliny -sztuk 25; tor o długości 3729 mb; kierat do ciągnięcia wagonów 80 mb -napęd konny;tor kolejowy boczny 163 mb .Po wyposażeniu cegielni rozpoczęto próbne suszenie pieców. W roku 1902 zapoczątkowano produkcję poszczególnych asortymentów, wypróbowując urządzenia. W celu nadzorowania uruchomienia cegielni oraz urządzeń dostarczonych do niej, firma Keller uzgodniła z hr. Romanem Michałowskim, że pierwszym kierownikiem zakładu zostanie jej przedstawiciel -Ciliusz Jan. Po nim funkcję przejął Franc Berencie, a ostatnim kierownikiem z firmy Keller został Göring. Byli to specjaliści z różnych dziedzin technicznych. W roku 1907 stanowisko kierownika w cegielni objął Bauman, człowiek bardzo energiczny, bezwzględny oraz znający dobrze swój zawód. Dzięki jego zaangażowaniu z każdym rokiem zwiększał się asortyment produkcji. Wkładał on bowiem serce w to, aby wybudowana cegielnia stanowiła wzór dla podobnych zakładów w całej Galicji i Europie. I rzeczywiście był to, jak na ówczesne czasy, najnowocześniejszy tego typu zakład w Europie. Asortyment cegielni w roku 1905: cegła pełna; cegła dziurawka; cegła pusta kominówka; cegła szamotowa; dachówka karpiówka; dachówka prasowana; dachówka ciągniona; gąsiory, gąsiorki do dachówki karpiówki; kafle glazurowane; garnki: 2-litrowe; 3-litrowe; 4-litrowe; 5-litrowe; wazoniki. Asortyment powstawał w różnych okresach. Niektóre produkty ograniczano ze względu na brak odbiorców lub małe zainteresowanie. Hr. Roman Michałowski -twórca nowoczesnej cegielni -osobiście nadzorował nasterowanie cyklu produkcji oraz wypala-nie cegły, dachówki, drenów i pozostałego asortymentu. Wprawdzie wierzył kierownikowi cegielni, ale wolał osobiście wszystkiego doglądnąć i wypytać o sprawy zakładu.Szczególnie interesował go jego rozwój. Dlatego prowadził rozmowy z przedstawicielami firmy Keller, zbierał wiedzę dotyczącą produkcji oraz obsługi maszyn i urządzeń. M.in. dzięki tym zabiegom cegielnia przynosiła znaczne zyski. Nigdzie nie znalazłem dokumentów mówiących o tym, jak wyglądała spłata zadłużenia w bankach krakowskich, zwłaszcza że koszt wybudowania takiej cegielni był ogromny. A może hrabia dysponował dużymi zasobami finansowymi 16 sierpnia 1905 r. przybył do Dobrzechowa biskup Karol Józef Fiszer, który wracając z Dzikowca, odwiedził naszą wieś, aby poświęcić nowo wybudowaną cegielnię w asyście ks. Wojciecha Wnęka ówczesnego proboszcza parafii Dobrzechów. Po krótkim spotkaniu w nowo wybudowanym pałacu biskup odjechał pociągiem do Przemyśla. Niestety, po tej uroczystości zdrowie Romana Michałowskiego znacznie się pogorszyło, zaczął chorować i wyjechał na leczenie do Krakowa, gdzie zmarł 27 lipca 1906 r. Pochowany został w grobowcu rodzinnym pod kościołem w Dobrze-chowie, który hojnie wspierał. Jako spadkobierca hr. Władysław Michałowski wprawdzie rozbudował cegielnię o trzeci piec z suszarnią nad piecową w okładzie 250 000 sztuk cegły oraz sztuczną suszarnię, a także wymienił maszynę parową, zainstalował prądnicę o mocy 30 kWh, ale większą zasługę w modernizacji zakładu miał kierownik cegielni, ponieważ hrabia ciągle przebywał poza granicami kraju. Zdolność produkcyjna fabryki wynosiła 10 milionów jednostek ceramicznych i utrzymała się na tym poziomie do 1914 r. W tym też roku zakład został unieruchomiony w związku z wybuchem I wojny światowej. Z niewiadomych przyczyn cegielnia została spalona. Spłonęły wszystkie drewniane budynki. Odbudowa zakładu prowadzona przez ekspozyturę wojenną trwała dwa lata. Odtworzono 2 piece, w których wprowadzono zawóz wózkowy, suszarnię sztuczną oraz maszynownię i wyrobownię. Po uruchomieniu cegielni w 1919 r. jej dyrektorem został Leuchart. Rok 1920 przynosi zmianę właściciela.
Stanisław Książe
Link do materiału
http://www.pbc.rzeszow.pl/Content/13688/PDF/zycie_dobrzechowa_2012_2-3.pdfhttps://strzyzowski.pl/tourism/zabytki/cegielnia-w-dobrzechowiehttp://rete.fotolog.pl/ruiny-cegielni-dobrzechow,1546363,komentarze.html
